درسی از  امام حسن عسکری (ع)

اینکه خصلت‌های مذموم را بشناسیم و از آن‌ها دوری کنیم، یکی از واجبات است و از بدترین خصلت‌ها دورویی است. بی شک دورویی از رذایل اخلاقی و صفات بسیار زشت در مکتب اخلاقی اهل بیت (ع) است.

امام حسن عسکری (ع) در معرفی دورویان فرموده اند: «بِئسَ العَبدُ عَبدٌ یَکُونُ ذَا وَجهَینِ وَ ذَا لِسَانَینِ یُطرِی أخَاهُ شَاهِداً وَ یَأکُلُهُ غَائِباً إن أُعطِیَ حَسَدَهُ وَ إنِ ابتُلِیَ خَذَلَهُ؛ چه بد بنده‌ای است آن بنده‌ای که دورو و دوزبان است. در حضور برادرش، او را می‌ستاید و در پشت رو با غیبت کردن، او را می‌خورد. اگر به او عطایی شود، به او حسد ورزد و اگر گرفتار شود، او را وانهد و یاری نکند».

در این حدیث، چهار ویژگی برای آدم دورو بیان شده است. باتوجه به این ویژگی‌ها روشن می‌شود که دورویی بسیار بد است و باید از آن دوری کرد. مؤمن باید دورو نباشد؛ یعنی این چهار صفت زشت را نداشته باشد. باید پیش رو و پشت روی دیگران، یکسان و صادق باشد. از برخورداری دیگران، خوش‌حال شود و در تنهایی و گرفتاری به یاری انسان بشتابد.

ستایش فراوان پیش رو

آدم دورو در برابر دیگران، زبانی چرب و نرم، همراه با تعریف و ستایش دارد. از انسان تمجید و تجلیل می‌کند و حتی صفت‌های خوبی که در او نیست، برای خوشایندش پیش رو می‌گوید. درمقابل دیگران چنان ستایششان می‌کند که خود را بهترین دوست نشان می‌دهد. «اطرا» به معنای نیک ستودن و خوش زبانی و تقدیر است. دورو این صفت را فقط رودررو دارد. همین صفت دورو، باعث می‌شود انسان او را دوست خود بداند و تصور کند آدم خوبی است.

بدگویی پشت سر

صفت دوم دورو، غیبت و تهمت و توهین و نیش زدن و بدگویی در پشت سر انسان است. همان طور که گفتیم، امام یازدهم در حدیث بالا می‌فرمایند: «یأکله غائباً؛ در زمانی که انسان حضور ندارد، او را می‌خورد». قرآن کریم، غیبت را مانند خوردن گوشت برادر مرده می‌داند: «ولا یغتب بعضکم بعضاً ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتاً فکرهتموه؛ هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند. آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید» (حجرات، آیه ۱۲).

دورو در غیاب انسان به گونه‌ای سخن می‌گوید که هرگاه انسان بشنود، ناراحت و خشمگین می‌شود. درواقع دورو منافق است و دو زبان دارد. با یک زبان از انسان ستایش می‌کند و با زبان دیگر، او را نکوهش و از وی بدگویی می‌کند. انسان وقتی این بدگویی‌های پشت سر را‌ می‌شنود، باور نمی‌کند و زمانی که برایش ثابت شد واقعا آن فرد دورو پشت سرش بدگویی کرده و حتی کار بدی را که انجام نداده، به او نسبت داده است، بسیار ناراحت می‌شود.

حسد در هنگام عطا

اگر انسان بهر ه‌مند شود و به او عطایی برسد، فرد دورو ناراحت می‌شود و حسد می‌ورزد و در دل می‌خواهد به انسان رزق و عطایی نرسد. حسادت، صفت سوم آدم دوروست. او از اینکه انسان برخوردار شود، ناراحت می‌شود و‌ می‌خواهد آن نعمت از انسان زایل شود. همچنین اگر خبر خوشی به انسان برسد، در ظاهر لبخند می‌زند، اما در باطن، مخالف آن است.

ترک یاری، هنگام گرفتاری

آدم دورو از گرفتاری انسان خوش‌حال می‌شود و اگر انسان مشکلی پیدا کند، دست از یاری او برمی دارد و او را تنها می‌گذارد. صفت چهارم آدم دورو در حدیث امام حسن عسکری (ع)، در جمله «ان ابتلی خذله» بیان شده است. دورو هنگام ابتلای انسان، او را رها می‌کند، به گونه‌ای که گویا اصلا وی را‌ نمی‌شناسد. «خذلان» به معنای ترک یاری و خوار کردن و ذلیل کردن و تنها گذاشتن و بی یار و یاور رها کردن است.

بی تردید آدم دورو برای دوستی و رفاقت، مناسب نیست. فرومایگانی که در ظاهر تمجید بیش از حد می‌کنند و در باطن از انسان بدگویی می‌کنند و چشم دیدن نعمت او را ندارند و در گرفتاری‌ها یار و غمخوار وی نیستند، برای ارتباط و معاشرت مناسب نیستند و صلاحیت رفاقت و دوستی را ندارند. دوستان صادق و یکرنگ و وفادار که دل و زبانشان یکی است و در راه رسیدن به نعمت، یاور انسان اند و در گرفتاری‌ها و آزمایش نیز در جست وجوی راه رهایی از گرفتاری اند، اندک، اما قیمتی اند.

منابع حدیث:
کافی، ج ۲، ص ۳۴۳ / تحف العقول عن آل الرسول (علیهم السلام)، ص ۴۸۸ / امالی شیخ صدوق، ص ۳۳۷ / خصال شیخ صدوق، ج یک، ص ۳۸ / بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۲۰۲.